Overclock چیست و اورکلاک پردازنده چگونه است؟

یکی از اصطلاحاتی که همیشه در بین گیمرها و کاربران حرفه‌ای شنیده می‌شود، اورکلاک (Overclock) است. اما دقیقاً اورکلاک چیست، چطور انجام می‌شود و چه تأثیری بر عملکرد CPU دارد؟
در این مقاله از فروشگاه رادین کامپیوتر، به‌صورت کامل و فنی بررسی می‌کنیم که اورکلاک چگونه کار می‌کند، چه مزایا و معایبی دارد، اورکلاک پردازنده کامپیوتر چگونه است و برای چه کسانی مناسب است.

اورکلاک چیست؟

به زبان ساده، اورکلاک یعنی افزایش سرعت کاری یک قطعه سخت‌افزاری (مثل CPU، GPU یا RAM) فراتر از مقدار تعیین‌شده توسط شرکت سازنده. پردازنده‌ها معمولاً با یک فرکانس پایه (Base Clock) و یک فرکانس بوست (Boost Clock) عرضه می‌شوند. اورکلاک یعنی افزایش دستی این فرکانس‌ها برای دستیابی به سرعت بالاتر و عملکرد بهتر. به‌طور مثال، اگر پردازنده‌ی شما در حالت عادی با فرکانس 3.6 گیگاهرتز کار می‌کند، می‌توانید با اورکلاک آن را به 4.2 گیگاهرتز یا حتی بیشتر برسانید.

اورکلاک چگونه کار می‌کند؟

فرکانس کاری پردازنده از ضرب دو مقدار به دست می‌آید:

در اورکلاک، معمولاً ضریب (Multiplier) افزایش داده می‌شود تا سرعت نهایی CPU بالاتر رود. به عنوان مثال، اگر BCLK برابر 100MHz و Multiplier برابر 36 باشد، فرکانس CPU برابر 3.6GHz خواهد بود.
افزایش Multiplier به 42 باعث افزایش فرکانس تا 4.2GHz می‌شود.
اما نکته مهم این است که افزایش فرکانس باعث افزایش مصرف برق و حرارت پردازنده نیز می‌شود، به همین دلیل نیاز به سیستم خنک‌کننده قوی و پاور مطمئن دارید.

چه پردازنده‌هایی قابلیت اورکلاک دارند؟

تمام CPU ها قابل اورکلاک نیستند.
در برندهای مختلف، مدل‌های خاصی برای این کار طراحی شده‌اند:

برای انجام اورکلاک، مادربرد نیز باید از این قابلیت پشتیبانی کند.
در مادربردهای اینتل، چیپست‌هایی مثل Z690، Z790 و در AMD چیپست‌هایی مثل B550، X570 این ویژگی را دارند.

اهمیت خنک‌سازی در اورکلاک

وقتی سرعت پردازنده بالا می‌رود، دما هم افزایش می‌یابد.
اگر حرارت به‌درستی کنترل نشود، CPU ممکن است Throttle (افت فرکانس خودکار) یا حتی آسیب فیزیکی ببیند.
بنابراین وجود یک سیستم خنک‌کننده قدرتمند الزامی است.

انواع خنک‌کننده‌های مناسب برای اورکلاک:

• Air Cooler (خنک‌کننده بادی): برای اورکلاک سبک، گزینه‌ای اقتصادی است.

• Liquid Cooler (خنک‌کننده مایع): مناسب اورکلاک‌های سنگین و پایدار.

• Custom Loop Cooling: مخصوص کاربران حرفه‌ای و رقابتی.

در کنار خنک‌کننده، استفاده از خمیر حرارتی باکیفیت نیز اهمیت زیادی دارد.

مزایای اورکلاک CPU

1. افزایش قدرت پردازش:
   با اورکلاک، سرعت اجرای بازی‌ها و نرم‌افزارهای سنگین بیشتر می‌شود.

2. بهبود عملکرد در بازی‌ها:
   فریم‌ریت بالاتر و زمان پاسخ‌دهی سریع‌تر، مخصوصاً در بازی‌های CPU-Bound.

3. رایگان بودن ارتقاء:
   بدون نیاز به خرید سخت‌افزار جدید می‌توان عملکرد سیستم را افزایش داد.

4. بهینه‌سازی برای کارهای خاص:
   مثلاً در رندرینگ یا اجرای محاسبات سنگین، اورکلاک می‌تواند چند درصد عملکرد بیشتر ارائه دهد.

معایب و ریسک‌های اورکلاک

اورکلاک همیشه هم بدون خطر نیست. اگر به‌درستی انجام نشود، ممکن است آسیب‌های جدی به سیستم وارد کند:

1. افزایش دما و مصرف برق:
   CPU و مادربرد تحت فشار بیشتری قرار می‌گیرند.

2. کاهش عمر قطعات:
   کارکرد در ولتاژ بالا می‌تواند طول عمر پردازنده را کاهش دهد.

3. ناپایداری سیستم:
   ممکن است باعث کرش، ریستارت یا خطاهای نرم‌افزاری شود.

4. باطل شدن گارانتی:
   در برخی برندها، اورکلاک گارانتی رسمی را از بین می‌برد.

انواع روش‌های اورکلاک: دستی یا خودکار؟

اورکلاک را می‌توان به دو روش اصلی انجام داد:
۱. اورکلاک دستی (Manual Overclocking)
۲. اورکلاک خودکار (Auto Overclocking)

اورکلاک دستی (Manual)

در این روش، کاربر به‌صورت مستقیم وارد تنظیمات BIOS یا UEFI می‌شود و مقادیر مربوط به فرکانس، ولتاژ (Vcore) و ضریب پردازنده را به‌صورت دقیق تنظیم می‌کند.
مزیت اصلی این روش، کنترل کامل بر جزئیات عملکرد CPU است و معمولاً می‌توان از آن بهترین بازدهی را گرفت.

اما در عوض، نیازمند دانش فنی بالا و آزمون و خطا است. در صورتی که ولتاژ بیش‌ازحد بالا برود، ممکن است حرارت یا ناپایداری شدید در سیستم رخ دهد.

اورکلاک خودکار (Auto OC)

در مادربردهای مدرن، برندهایی مانند ASUS، MSI، Gigabyte و ASRock گزینه‌هایی به‌نام Auto OC یا AI Overclocking را در BIOS ارائه می‌دهند.
در این حالت، سیستم به‌صورت هوشمند دمای CPU، نوع خنک‌کننده و کیفیت سیلیکون را بررسی کرده و بهترین تنظیمات پایدار را به‌صورت خودکار اعمال می‌کند.

مزیت این روش در سادگی و ایمنی بالاتر است، اما معمولاً عملکرد آن کمتر از اورکلاک دستی است.

اورکلاک در BIOS چگونه انجام می‌شود؟

برای انجام اورکلاک دستی، مراحل کلی به این صورت است:

1. وارد BIOS شوید (معمولاً با فشردن کلید Del یا F2 هنگام روشن شدن سیستم).

2. بخش OC / AI Tweaker / Advanced Frequency Settings را باز کنید.

3. مقدار CPU Multiplier را افزایش دهید.

4. در صورت نیاز، مقدار CPU Core Voltage (Vcore) را کمی بالا ببرید (معمولاً بین 1.25 تا 1.35 ولت).

5. تنظیمات را ذخیره کرده (Save & Exit) و سیستم را ریستارت کنید.

6. با ابزارهای تست پایداری (مانند Prime95 یا AIDA64) سیستم را برای چند ساعت بررسی کنید.

نکته مهم این است که هر پردازنده حد مشخصی برای اورکلاک دارد.
نباید برای چند مگاهرتز بیشتر، پایداری یا عمر سیستم را به خطر انداخت.

ابزارهای تست پایداری (Stability Test)

پس از هر بار تغییر در تنظیمات اورکلاک، باید سیستم را تست کرد تا مطمئن شوید کرش یا ناپایداری وجود ندارد.
برخی از بهترین نرم‌افزارهای تست اورکلاک عبارت‌اند از:

• Cinebench R23: بررسی عملکرد تک‌هسته‌ای و چندهسته‌ای CPU

• Prime95: تست فشار کامل برای سنجش پایداری سیستم

• AIDA64 Extreme: نمایش دما، ولتاژ و مصرف انرژی در لحظه

• HWMonitor / HWiNFO: مانیتورینگ حرارت و سرعت فن‌ها

اگر در طول این تست‌ها سیستم خاموش، ریست یا فریز شود، یعنی مقدار ولتاژ یا فرکانس بیش‌ازحد بالا رفته و باید کاهش یابد.

نکات طلایی برای اورکلاک ایمن

1. پاور قوی انتخاب کنید:
   پاور ضعیف می‌تواند باعث ناپایداری شدید هنگام اورکلاک شود.

2. خنک‌کننده حرفه‌ای داشته باشید:
   دمای بالای 85 درجه در طولانی‌مدت برای CPU خطرناک است.

3. گام‌به‌گام افزایش دهید:
   ضریب فرکانس را مرحله‌ای زیاد کنید (مثلاً از 36 به 37، سپس 38).

4. ولتاژ را بی‌دلیل بالا نبرید:
   هرچه ولتاژ کمتر باشد، عمر CPU بیشتر خواهد بود.

5. دمای VRM مادربرد را چک کنید:
   گرمای زیاد در مدار تغذیه هم می‌تواند عامل ناپایداری باشد.

آیا اورکلاک واقعاً ارزش دارد؟

پاسخ به این سؤال بستگی به نوع کاربر دارد:

• اگر از کاربران حرفه‌ای، گیمر یا تولیدکننده محتوا هستید، اورکلاک می‌تواند چند درصد کارایی بیشتر و تجربه روان‌تری به شما بدهد.

• اما اگر کارهای روزمره انجام می‌دهید، یا سیستم خنک‌کننده و پاور قوی ندارید، بهتر است از اورکلاک صرف‌نظر کنید.

در نهایت، اورکلاک نوعی هنر تنظیم دقیق بین عملکرد، حرارت و پایداری است.
اگر به‌درستی انجام شود، می‌تواند عمر مفید سخت‌افزار شما را همراه با بازدهی بالا تضمین کند.