اگر مادربرد را به‌عنوان قلب کامپیوتر در نظر بگیریم، اسلات PCIe (یا PCI Express) شریان‌هایی هستند که قطعات حیاتی مثل کارت گرافیک، SSD، کارت صدا یا کارت شبکه را به آن متصل می‌کنند.
درک درست از این اسلات‌ها به شما کمک می‌کند قطعات مناسب‌تری برای سیستم انتخاب کنید و از حداکثر توان سخت‌افزار بهره ببرید.
PCIe چیست؟
PCIe یا Peripheral Component Interconnect Express نسل جدیدی از رابط‌های ارتباطی است که برای اتصال دستگاه‌های مختلف به مادربرد طراحی شده است.
این فناوری جایگزین نسل قدیمی‌تر PCI و AGP شده و سرعت انتقال داده بسیار بالاتری ارائه می‌دهد.
در واقع، هر چیزی که به مادربرد وصل می‌شود و نیاز به انتقال سریع داده دارد، از طریق PCIe با آن ارتباط برقرار می‌کند — از کارت گرافیک گرفته تا حافظه SSDهای فوق‌سریع NVMe.
نسخه‌های مختلف PCIe
در طول سال‌ها، PCIe در نسخه‌های مختلفی عرضه شده که هر نسل، سرعت بیشتری نسبت به نسل قبلی دارد.
| نسل PCIe | سرعت هر Lane (در هر جهت) | حداکثر پهنای باند x16 | سال معرفی |
|---|---|---|---|
| PCIe 1.0 | 250 MB/s | 4 GB/s | 2003 |
| PCIe 2.0 | 500 MB/s | 8 GB/s | 2007 |
| PCIe 3.0 | 1 GB/s | 16 GB/s | 2010 |
| PCIe 4.0 | 2 GB/s | 32 GB/s | 2017 |
| PCIe 5.0 | 4 GB/s | 64 GB/s | 2021 |
| PCIe 6.0 | 8 GB/s | 128 GB/s | 2024 |
📌 به عنوان مثال، اگر یک کارت گرافیک مدرن مانند RTX 4070 Ti را روی مادربردی با PCIe 4.0 x16 نصب کنید، تا 32 گیگابایت بر ثانیه پهنای باند خواهید داشت!
مفهوم Lane در اسلات PCIe چیست؟
عبارت‌هایی مثل x1، x4، x8، x16 که کنار اسلات‌ها می‌بینید، در واقع نشان‌دهنده‌ی تعداد خطوط انتقال داده (Lane) هستند.
هر Lane شامل دو مسیر ارتباطی است — یکی برای ارسال داده و یکی برای دریافت.
به زبان ساده‌تر:
-
PCIe x1: یک مسیر ارسال و یک مسیر دریافت
-
PCIe x4: چهار مسیر ارسال و چهار مسیر دریافت
-
PCIe x16: شانزده مسیر ارسال و شانزده مسیر دریافت
هرچه تعداد Lane بیشتر باشد، سرعت انتقال داده نیز بیشتر خواهد بود.
کارت گرافیک‌ها معمولاً از اسلات x16 استفاده می‌کنند تا حداکثر کارایی را داشته باشند.
کاربردهای مختلف اسلات PCIe
اسلات PCIe در مادربردها کاربردهای متنوعی دارند و برای اتصال چند نوع قطعه مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند:
کارت گرافیک (GPU)
اصلی‌ترین کاربرد PCIe، نصب کارت گرافیک است.
اکثر کارت‌های گرافیک مدرن از PCIe x16 استفاده می‌کنند، چون پهنای باند بسیار بالایی نیاز دارند.
در سیستم‌های گیمینگ و ورک‌استیشن، این اسلات حیاتی‌ترین نقش را دارد.
حافظه SSD NVMe
درایوهای پرسرعت NVMe نیز از PCIe x4 برای ارتباط مستقیم با CPU استفاده می‌کنند.
این نوع SSDها چندین برابر سریع‌تر از SATA هستند و سرعت خواندن و نوشتن آن‌ها به چندین گیگابایت بر ثانیه می‌رسد.
کارت صدا (Sound Card)
اگر کاربر حرفه‌ای موسیقی یا تدوین هستید، کارت صدای مجزا می‌تواند کیفیت خروجی و ورودی صوتی را به‌شدت افزایش دهد.
این کارت‌ها معمولاً از اسلات‌های x1 یا x4 استفاده می‌کنند.
کارت شبکه (Network Card)
برای ارتقاء سرعت شبکه یا افزودن پورت LAN یا Wi-Fi 6 به سیستم، می‌توان از کارت شبکه‌ی PCIe استفاده کرد.
این کارت‌ها نیز معمولاً روی اسلات‌های x1 یا x4 نصب می‌شوند.
تفاوت اسلات های PCIe از نظر اندازه
اگر به مادربرد نگاه کنید، متوجه خواهید شد که اسلات‌ها اندازه‌های مختلفی دارند.
در تصویر زیر (که در مقاله اصلی می‌تونید قرار بدید)، معمولاً بزرگ‌ترین اسلات مربوط به x16 و کوچک‌ترین برای x1 است.
-
x1: کوچک‌ترین نوع برای کارت‌های ساده (مثلاً کارت شبکه یا کارت صدا)
-
x4: برای SSD یا کارت‌های توسعه
-
x8: برای GPU دوم یا کنترلر RAID
-
x16: برای کارت گرافیک اصلی
نکته جالب این است که می‌توانید یک کارت PCIe x1 را در اسلات بزرگ‌تر مثل x16 هم نصب کنید — فقط از تعداد Laneهای فعال کمتر استفاده می‌شود.
PCIe backward compatible یعنی چه؟
یکی از ویژگی‌های عالی اسلات PCIe این است که کاملاً سازگار با نسل‌های قبل و بعد خود است.
به این معنی که:
-
می‌توانید کارت گرافیک PCIe 4.0 را روی مادربرد PCIe 3.0 نصب کنید.
-
یا برعکس، کارت PCIe 3.0 را روی مادربرد PCIe 5.0 استفاده کنید.
فقط نکته این است که در چنین حالتی، سرعت نهایی برابر با نسل کندتر خواهد بود.
برای مثال، اگر کارت گرافیک PCIe 4.0 روی اسلات 3.0 نصب شود، با سرعت نسل 3.0 کار خواهد کرد.
نکته مهم برای گیمرها و کاربران حرفه‌ای
اگر سیستم مخصوص بازی یا رندرینگ دارید، باید مطمئن شوید که:
کارت گرافیک شما در اسلات PCIe x16 اصلی (متصل به CPU) نصب شده باشد، و نه در اسلات فرعی که از طریق چیپ‌ست به CPU متصل است.
زیرا اسلات فرعی معمولاً پهنای باند کمتری دارد و ممکن است عملکرد GPU را تا چند درصد کاهش دهد.